با توجه به نکات مطرح شده در این شعر و فرجام تلخ احسان طبری می توان این شعر را مرثیه ای فراتر از یک سوگنامه‌ی ساده برای مرگ یک دوست قلمداد کرد. این مثنوی مرثیه ای است برای بر باد دادن یک عمر مبارزه و تلاش توسط احسان طبری. مردی که در دادگاه با اعترافاتش همه‌ی آن سالهای مبارزه را زیر سوال برد. مرثیه‌ای برای جامعه‌ای که در آن برای زنده ماندن مجبور به اعتراف و محکوم به توبه می‌شوی تا تبه شوی.
این شعر در زمان سروده شدن چاپ نشد و تنها به صورت دست نویس و تایپ شده بین مردم دست به دست گشت. اما بعدها قسمتهایی از آن در قالب مثنوی بلندی از سایه به نام «بانگ نی» منتشر شد. برخی هم با در نظر گرفتن قسمت نخست این مثنوی، آن را تحت عنوان «مناجات» منتشر کردند. حال آن که نیایش‌گونه‌ی آغاز مثنوی، تنها پیش درآمدی است برای قسمت بعدی شعر که شاعر در آن اشارات مستقیمی به ماجرای طبری و اعترافات وی در دادگاه دارد:
توبه کردی زآنچه گفتی ای حکیم … این حدیثی دردناک است از قدیم
تائبی گر ز آن که جامی زد به سنگ … توبه فرما را فزون تر باد ننگ
امروز هم بدون در نظر گرفتن مقصود شاعر و داوری درمورد آرمانهایی که برای آن این شعر سروده شده است، می توان مفاهیم نابی از این مثنوی استخراج کرد. نکات تلخی که مکرّر شدنشان تلخیشان را مضاعف می کند.
* نامگذاری سه قسمت این مثنوی و تاکیدهای آن از «طربستان» است.
دانلود شعرخوانی مثنوی مرثیه با صدای هوشنگ ابتهاج (سایه)
روزگارا قصد ایمانم مکن زآنچه می گویم پشیمانم مکن کبریای خوبی از خوبان مگیر فضل محبوبی ز محبوبان مگیر گم مکن از راه پیشاهنگ را دور دار از نام مردان ننگ را گر بدی گیرد جهان را سربه‌سر از دلم امید خوبی را مبر چون ترازویم به سنجش آوری سنگِ سودم را منه در داوری چون که هنگام نثار آید مرا حبّ ذاتم را مکن فرمانروا گر دروغی بر من آرد کاستی کج مکن راه مرا از راستی پای اگر فرسودم و جان کاستم آنچنان رفتم که خود می خواستم هر چه گفتم جملگی از عشق خاست جز حدیث عشق گفتن دل نخواست حشمت این عشق از فرزانگی ست عشق بی فرزانگی دیوانگی ست دل چو با عشق و خرد همره شود دست نومیدی از او کوته شود گر درین راه طلب دستم تهی است عشق من پیش خرد شرمنده نیست روی اگر با خون دل آراستم رونق بازار او می خواستم ره سپردم در نشیب و در فراز پای هشتم بر سرِ آز و نیاز سر به سودایی نیاوردم فرود گرچه دست آرزو کوته نبود آن قَدَر از خواهش دل سوختم تا چنین بی خواهشی آموختم هر چه با من بود و از من بود نیست دست و دل تنگ است و آغوشم تهی است صبرِ تلخم گر بر و باری نداد هرگزم اندوه نومیدی مباد پاره پاره از تن خود می بُرم آبی از خون دل خود می خورم من در این بازی چه بردم؟ باختم داشتم لعل دلی، انداختم باختم، اما همی بُرد من است بازیی زین دست در خوردِ من است زندگانی چیست؟ پُر بالا و پست راست همچون سرگذشت یوسف است از دو پیراهن بلا آمد پدید راحت از پیراهنِ سوم رسید گر چنین خون می رود از گُرده ام دشنه ی دشنام دشمن خورده ام
سرو بالایی که می بالید راست روزگار کجروش خم کرد و کاست وه چه سروی، با چه زیبی و فری سروی از نازک دلی نیلوفری ای که چون خورشید بودی با شکوه در غروب تو چه غمناک است کوه برگذشتی عمری از بالا و پست تا چنین پیرانه سر رفتی ز دست خوشه خوشه گرد کردی، ای شگفت رهزنت ناگه سرِ خرمن گرفت توبه کردی زآنچه گفتی ای حکیم این حدیثی دردناک است از قدیم توبه کردی گر چه می دانی یقین گفته و ناگفته می گردد زمین تائبی گر ز آن که جامی زد به سنگ توبه فرما را فزون تر باد ننگ شبچراغی چون تو رشک آفتاب چون شکستندت چنین خوار و خراب؟ چون تویی دیگر کجا آید به دست بشکند دستی که این گوهر شکست کاشکی خود مرده بودی پیش ازین تا نمی مردی چنین ای نازنین! شوم بختی بین خدایا این منم کآرزوی مرگ یاران می کنم آن که از جان دوست تر می دارمش با زبان تلخ می آزارمش گرچه او خود زین ستم دلخونتر است رنج او از رنج من افزونتر است آتشی مُرد و سرا پُر دود شد ما زیان دیدیم و او نابود شد آتشی خاموش شد در محبسی درد آتش را چه می داند کسی او جهانی بود اندر خود نهان چند و چون خویش به داند جهان بس که نقش آرزو در جان گرفت خود جهان آرزو گشت آن شگفت آن جهان خوبی و خیر بشر آن جهان خالی از آزار و شر خلقت او خود خطا بود از نخست شیشه کی ماند به سنگستان درست؟ جان نازآیین آن آیینه رنگ چون کند با سیلی این سیل سنگ؟ از شکست او که خواهد طرف بست؟ تنگی دست جهان است این شکست
پیش روی ما گذشت این ماجرا این کری تا چند، این کوری چرا؟ ناجوانمردا که بر اندام مرد زخمها را دید و فریادی نکرد پیر دانا از پسِ هفتاد سال از چه افسونش چنین افتاد حال؟ سینه می بینید و زخم خون فشان چون نمی بینید از خنجر نشان؟ بنگرید ای خام جوشان بنگرید این چنین چون خوابگردان مگذرید آه اگر این خواب افسون بگسلد از ندامت خارها در جان خلد چشمهاتان باز خواهد شد ز خواب سر فرو افکنده از شرم جواب آن چه بود؟ آن دوست دشمن داشتن سینه ها از کینه ها انباشتن آن چه بود؟ آن جنگ و خونها ریختن آن زدن، آن کشتن، آن آویختن پرسشی کان هست همچون دشنه تیز پاسخی دارد همه خونابه ریز آن همه فریاد آزادی زدید فرصتی افتاد و زندانبان شدید آن که او امروز در بند شماست در غم فردای فرزند شماست راه می جستید و در خود گم شدید مردمید، اما چه نامردم شدید کجروان با راستان در کینه اند زشت رویان دشمن آیینه اند آی آدمها این صدای قرن ماست این صدا از وحشت غرق شماست دیده در گرداب کی وا می کنید؟ وه که غرق خود تماشا می کنید |
دانلود تصنیف مستان سلامت می کنند