[audio: https://tarabestan.com/files/music/poem/golestan-1-16.mp3]
دانلود حکایت ۱۶ از باب «در سیرت پادشاهان» گلستان سعدی با صدای ساعد باقری
یکی از رفیقان شکایت روزگار نامساعد به نزد من آورد که کفاف اندک دارم و عیال بسیار و طاقت بار افاقه نمی‌آرم و بارها در دلم آمد که به اقلیمی دیگر نقل کنم تا در هر آن صورت که زندگانی کرده شود، کسی را بر نیک و بد من اطلاع نباشد.
بس گرسنه خفت و کس ندانست که کیست
بس جان به لب آمد که برو کس نگریست
|
باز از شماتت اعدا بر اندیشم، که به طعنه در قفای من بخندند، و سعی مرا در حق عیال بر عدم مروّت حمل کنند و گویند:
مبین آن بی حمیّت را که هرگز
زن و فرزند بگذارد به سختی
|
و در علم محاسبت چنان که معلوم است چیزی دانم. و اگر به جاه شما جهتی معین شود که موجب جمعیت خاطر باشد، بقیت عمر از عهده شکر آن نعمت برون آمدن نتوانم.
گفتم عمل پادشاه ای برادر دو طرف دارد: امید و بیم. یعنی امید نان و بیم جان. و خلاف رای خردمندان باشد بدان امید متعرض این بیم شدن.
یا به تشویش و غصه راضی باش
|
گفت این مناسب حال من نگفتی و جواب سؤال من نیاوردی، نشنیده‌ای که هر که خیانت ورزد پشتش از حساب بلرزد؟
کس ندیدم که گم شد از ره راست
|
و حکما گویند چار کس از چار کس به جان به رنجند: حرامی از سلطان و دزد از پاسبان و فاسق از غماز و روسپی از محتسب. و آن را که حساب پاک است از محاسب چه باک است؟
مکن فراخ رُوی در عمل اگر خواهی
که وقت رفع تو باشد مجال دشمن تنگ
تو پاک باش و مدار از کس ای برادر باک
زنند جامه‌ی ناپاک گازُران بر سنگ
|
گفتم حکایت آن روباه مناسب حال توست که دیدندش گریزان و بی خویشتن افتان و خیزان. کسی گفتش چه آفت است که موجب مَخافت است؟
گفتا شنیده‌ام که شتر را به سخره می‌گیرند.
گفت ای سفیه، شتر را با تو چه مناسبت است و تو را بدو چه مشابهت؟
گفتا خاموش که اگر حسودان به غرض گویند شتر است و گرفتار آیم کرا غم تخلیص من دارد تا تفتیش حال من کند؟ و تا تریاق از عراق آورده شود مارگزیده مرده بود.
تو را همچنین فضل است و دیانت و تقوی و امانت. اما متعنتان در کمین اند و مدّعیان گوشه نشین. اگر آن چه حسن سیرت توست بخلاف آن تقریر کنند و در معرض خطاب پادشاه افتی در آن حالت مجال مقالت باشد؟
پس مصلحت آن بینم که ملک قناعت را حراست کنی و ترک ریاست گویی.
به دریادر منافع بی شمار است
و گر خواهی سلامت بر کنار است
|
رفیق این سخن بشنید و به هم بر آمد و روی از حکایت من درهم کشید و سخن‌های رنجش آمیز گفتن گرفت. کاین چه عقل و کفایت است و فهم و درایت؟ قول حکما درست آمد که گفته‌اند: دوستان به زندان به کار آیند که بر سفره همه دشمنان دوست نمایند.
دوست مشمار آن که در نعمت زند
دوست آن دانم که گیرد دست دوست
در پریشان حالی و درماندگی
|
دیدم که متغیّر می‌شود و نصیحت به غرض می‌شنود. به نزدیک صاحب‌دیوان رفتم به سابقه‌ی معرفتی که در میان ما بود و صورت حالش بیان کردم و اهلیت و استحقاقش بگفتم تا به کاری مختصرش نصب کردند. چندی برین بر آمد. لطف طبعش را بدیدند و حسن تدبیرش را بپسندیدند و کارش از آن در گذشت و به مرتبتی والاتر از آن متمکن شد.
همچنین نجم سعادتش در ترقی بود تا به اوج ارادت برسید و مقرّب حضرت و مشارالیه و معتمد علیه گشت. بر سلامت حالش شادمانی کردم و گفتم:
ز کار بسته میندیش و دل شکسته مدار
که آب چشمه‌ی حیوان درون تاریکی است
|
الا لا یجأرَنَّ اخو البلیّة
|
منشین ترش از گردش ایام که صبر
تلخ است و لیکن برِ شیرین دارد
|
در آن قربت مرا با طایفه ای یاران اتفاق سفر افتاد. چون از زیارت مکه باز آمدم، دو منزلم استقبال کرد. ظاهر حالش را دیدم پریشان و در هیأت درویشان. گفتم چه حالت است؟ گفت: آن چنان که تو گفتی طایفه ای حسد بردند و به خیانتم منسوب کردند و مَلِک -دام مُلکُه- در کشف حقیقت آن استقصا نفرمود و یاران قدیم و دوستان حمیم از کلمه‌ی حق خاموش شدند و صحبت دیرین فراموش کردند.
نیایش کنان دست بر برنهند؟
|
فی‌الجمله به انواع عقوبت گرفتار بودم تا درین هفته که مژده‌ی سلامت حجاج برسید از بند گرانم خلاص کرد و مِلکِ موروثم خاص. گفتم آن نوبت اشارت من قبولت نیامد که گفتم عمل پادشاهان چون سفر دریاست خطرناک و سودمند. یا گنج برگیری یا در طلسم بمیری.
یا زر بهر دو دست کند خواجه در کنار
یا موج، روزی افکندش مرده بر کنار
|
مصلحت ندیدم از این بیش ریش درونش به ملامت خراشیدن و نمک پاشیدن. بدین کلمه اختصار کردیم:
ندانستی که بینی بند بر پای
چو در گوشت نیامد پند مردم
دگر ره چون نداری طاقت نیش
|
سعدی
حکایت ۱۶ از باب «در سیرت پادشاهان» گلستان سعدی
صدای: ساعد باقری
