گویی من با آن کاروان عراقی هستم که راهی همدان اند، و بار و بنه خود را در دشت ماوشان فرود می آورند، در حالی که زمینهای پست و بلند آن، سبز شده و بهار چنان پوششی از برد یمانی بر تن آنجا کرده که شهرهای دیگر بدان حسد می برند. شکوفه هایش مشک آسا بوی خوش می پراکند و آب زلال در جویهای آن روان است.

در باغهای خرم و دلکش آنجا فرود آمده، زیر سایه پر برگ درختانش آرمیده اند، همنوا با نغمه کبوتران و چهچهه بلبلان، انشاد این بیت را تکرار می کند:

ای همدان! باران از میان شهرها تو را زنده دارد
و ای اقلیم ماوشان! از میان دشتها تو را سیراب گرداند [1]

***

آن گاه برادران به پیشباز کاروانیان آمدند. پیر و جوان نگران چگونگی حال ما بودند، دلها به گلوگاه رسید و اشکهایشان در حدقه دیده جمع شد و گفتند:

[زنان قبیله گفتند] خواهرزاده گرامی ما کجاست؟ ما را از حال او آگاه سازید. گروه شما زنده باشد!
آیا در شهر شما کَرَم پیشه ای هست؟ لطف خداوند یارش باد. که عهد و پیمان نجیب زاده ای را نگاه دارد؟
آن کس را که شما در سرزمین خود به جا گذاشتیدش، جوانی است که به جای شادی غم و هجران وجودش را مالامال کرده است.
آیا بغداد شما باران بهاری الوند را از خاطر می برد؟ و [آیا] آن که بغداد را در قبال الوند بخرد زیان نکرده است؟
جانم فدایشان باد! اگر می شنیدند من چه کشیدم و چه دیدم، هر گردنی از اندوه آن گردنبندش را فرو می انداخت!  [2]

***

چگونه برادرانم را فراموش کنم و برای وطن ننالم؟ در حالی که رسول خدا فرمود: حُبُّ الوَطَن مِنَ الایمان. دوستی وطن از [نشانه های] داشتن ایمان است. روشن است که وطن دوستی با سرشت انسان عجین شده است:

محبوبترین آفریده خداوند میان “مَنعَج” و “حَرّه” لیلی که ابرهایش باران می ریزد
سرزمینی است که در آنجا دایگانم مرا از مادر واگرفتند و نخستین زمینی است که خاکش پوست مرا لمس کرد.[3]

عین القضات همدانی

رساله دفاعیات » صفحه 24

[1] حَیّاکَ یا هَمَذان الغَیثُ مِن بَلَدٍ
سَقاکَ یا ماوَشان القَطرُ مِن وادٍ

[2] و قالت نساء الحی: این بن اختنا؟
الا اخبرونا عنه -حییتم و فدا-
-رعاه ضمان الله- هل فی بلادکم
اخو کرم یرعی لذی حسب عهدا؟
فان الذی خلقتموه بارضکم
فتی ملا الحشاء هجرانه وجدا
ابغدادکم تنسیه اروند مربعا
الا خاب من یشری ببغداد اروندا؟
فدتهن نفسی لو سمعن بما اری
رمی کلُّ جید من تنَّهُّدهِ عِقدا

[3] احب عباد الله ما بین منعج
و حره لیلی ان تصوب سحابها
بلاد تللقتنی بهن قوابلی
و اول ارض مس جلدی ترابها